Προβλήματα στην καλλιέργεια κάστανου στη Λάρισα

Κοινή ανακοίνωση εξέδωσαν οι  αγροτικοί  συνεταιρισμοί   Μελιβοίας – Σκήτης Ποταμιάς -Καρίτσας και Αμπελακίων  που αφορά το μεγάλο ζήτημα για το καστανοδάσος του νόμου Λάρισας. Η καλλιέργεια του όποιου αποφέρει ένα σημαντικό εισόδημα σε ένα μεγάλο μέρος στους δημότες του Δ. Τεμπών και Δ. Αγίας .

Στην ευρύτερη ορεινή και ημιορεινή περιοχή του Κισσάβου και του Μαυροβουνίου του Δήμου Τεμπών και Δήμου Αγιάς υπάρχουν εκατοντάδες καλλιεργητές καστανοτεμαχίων οι οποίοι κατέχουν καστανοπερίβολα από τους παππούδες και προ παππούδες τους.

Η δενδροκομική καλλιέργεια της καστανιάς με σκοπό την παραγωγή του κάστανου γίνεται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος πλην της ανωτέρω όπως στο Πήλιο και στις ορεινές περιοχές των νομών Χανίων, Ευρυτανίας, Κοζάνης, Αρκαδίας και αλλού. Στις περιοχές αυτές δηλαδή καλλιεργείται η καστανιά με σκοπό την παραγωγή αγροτικού προϊόντος  Σε άλλες περιοχές τα καστανοδάση υλοτομούνται συστηματικά με σκοπό την παραγωγή ξυλείας (δασικό προϊόν).

Το μεγαλύτερο τμήμα των εκτάσεων με καστανιές βρίσκονται μέσα σε αρύτερα τμήματα δασικών εκτάσεων. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους το Ελληνικό κράτος παραχώρησε κατά κυριότητα στην δεκαετία του 1930 στις κατά τόπους κοινότητες  μεγάλα τμήματα των ανωτέρω εκτάσεων που βρίσκονταν εντός των διοικητικών ορίων τους, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους κατοίκους των κοινοτήτων αυτών να συνεχίσουν μια δραστηριότητα την οποία ασκούσαν οι πρόγονοί τους από την τουρκοκρατία την εκμετάλλευση δηλαδή του καστανοδάσους τόσο για την παραγωγή ξυλείας όσο και για την παραγωγή καστάνων.

Επίσης εντός των δασών αυτών αναγνωρίστηκαν με τα ανωτέρω παραχωρητήρια η ύπαρξη ιδιωτικών κτήσεων των κατοίκων. Έκτοτε στα χρόνια που πέρασαν το Ελληνικό Κράτος   με νομοθετικές πρωτοβουλίες πολλές φορές αντικρουόμενες και ελλιπείς περιέπλεξε αντί να ξεκαθαρίσει την κατάσταση. Έτσι σήμερα 80 χρόνια από την αρχική παραχώρηση το ιδιοκτησιακό καθεστώς των καστανοτεμαχίων να είναι ασαφές.

Τα τελευταία αυτά 80 χρόνια οι κάτοικοι των κοινοτήτων αυτών ταλαιπωρήθηκαν και επέζησαν από παγκόσμιο πόλεμο, εμφύλιο σπαραγμό, οικονομική ανέχεια και  μετανάστευση. Με δικό τους προσωπικό κόπο και κόστος  συνεχίζουν να καλλιεργούν τις εκτάσεις αυτές των καστανοτεμαχίων χωρίς ξεκάθαρο ιδιοκτησιακό καθεστώς, χωρίς δηλαδή οριστικά παραχωρητήρια.

Και σαν να μην έφτανε αυτό από φέτος με την ανάρτηση των δασικών χαρτών ανέκυψε  και το θέμα της διακοπής της όποιας μικρής δυνατότητας επιδότησης των καλλιεργειών αυτών αφού η πολιτεία δεν μπορεί να αντιληφθεί το αυτονόητο: ότι ναι καλλιεργούμε με ήπιες καλλιεργητικές πρακτικές ένα δασικό είδος αλλά από αυτό παράγουμε ένα αγροτικό προϊόν το κάστανο.

Η καλλιέργεια της καστανιάς είναι από την φύση της χειρονακτική αποκλειστικά διότι τα δένδρα φύονται σε επικλινή εδάφη μεγάλης κλίσης που είναι απαγορευτική η χρήση γεωργικών ελκυστήρων (τρακτέρ). Έτσι, ο καθαρισμός, η περιποίηση και η φροντίδα γίνεται αποκλειστικά με τα χέρια. Άρα είναι μια καλλιέργεια αρκετά δαπανηρή διότι απαιτεί μεγάλο εργατικό κόστος, ενώ παράλληλα είναι και απόλυτα προστατευτική για το δάσος διότι πρώτο μέλημα των καλλιεργητών είναι η φροντίδα των δένδρων καστανιάς.

Όσον αφορά αναλυτικά το ιδιοκτησιακό πρόβλημα που υπάρχει, αυτό είναι απίστευτα δαιδαλώδες και η υφιστάμενη νομοθεσία ΔΕΝ επιλύει κανένα πρόβλημα ίσα ίσα διαιωνίζει  το ίδιο υφιστάμενο αίολο καθεστώς.

Ιστορική αναφορά

Οι εκτάσεις αυτές παραχωρήθηκαν στις κοινότητες με το αιτιολογικό ότι χρησιμοποιούνταν και επί Τουρκοκρατίας από τους κατοίκους των ομώνυμων κοινοτήτων. Σε κάποιες από τις κοινότητες αυτές βάση του ν.3958/1958 εκποιήθηκαν χωρίς δημοπρασία στους ήδη καλλιεργητές κάποιες λίγες σχετικά εκτάσεις με οριστικά παραχωρητήρια οι υπόλοιπες εκτάσεις συνέχισαν να καλλιεργούνται από τους είδη καλλιεργητές. Οι κατά τόπους κοινότητες παρόλο που την δεκαετία του 1950 βάση νόμου είχαν την υποχρέωση για την σύνταξη κτηματολογίου στην περιοχή τους για την διασφάλιση της περιουσίας τους, αυτές δεν το σύνταξαν ούτε το ολοκλήρωσαν ποτέ. Με συνέπεια να μην οριοθετηθούν και να μην οριστούν και οι ιδιωτικές περιουσίες των κατοίκων εντός του κοινοτικού δάσους  που είχε παραχωρηθεί την δεκαετία του 1930. Η υπαιτιότητα ήταν φυσικά της διοίκησης και ΟΧΙ των κατοίκων.

Περνώντας τα χρόνια εκδόθηκαν κατά καιρούς διάφοροι νόμοι και εγκύκλιοι.  Ο νόμος 998/1979 (Δασικός νόμος)  ισχύει μέχρι και σήμερα μετά από πάμπολλες όμως τροποποιήσεις κατ’ άρθρο που έχει δεχθεί. Αυτός ο νόμος προέβλεπε στο άρθρο 66 περί καστανοτεμαχίων, την δωρεάν παραχώρηση κατά κυριότητα σε κατά κύριο επάγγελμα αγρότες την δενδροκομική εκμετάλλευση με καστανιές. Με βάση το άρθρο αυτό εκδόθηκαν κάποια παραχωρητήρια όχι όμως σε όλους. Σήμερα τα παιδιά των τότε κατά κύριο επάγγελμα αγροτών,  δεν είναι οι ίδιοι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες αλλά απλοί καλλιεργητές. Άρα με βάση το νόμο  ΔΕΝ έχουν το δικαίωμα να τους μεταβιβαστεί με γονική παροχή ή αποδοχή κληρονομιάς η ιδιοκτησία των γονέων τους και ταυτόχρονα η αρμόδια  υπηρεσία έχει τη δυνατότητα  να προβεί σε ανάκληση των παραχωρητηρίων. Παρόλο που έχουν επενδύσει χρόνο, κόπο και κατά μια ένοια την ζωή τους όλη στην καλλιέργεια αυτή.

Το 2014 τροποποιήθηκε πάλι το άρθρο 66 του νομού 998/1979 και πλέον προβλέπει την παραχώρηση καστανοτεμαχίων μόνο κατά χρήση και όχι κατά κυριότητα σε καλλιεργητές, άνεργους και κατά προτεραιότητα στους κατά κύριο επάγγελμα αγρότες μόνιμους κατοίκους του οικείου ΟΤΑ. Σε εφαρμογή του άρθρου αυτού εκδόθηκε, μετά από δύο χρόνια από την ψήφιση της τυποποίησης του νόμου, η υπουργική απόφαση 143555/ΦΕΚ3095/Β/28-9-16 εφαρμογής του άρθρου 66, η οποία αντί να επιλύσει επί τέλους εν έτη 2016 τα προβλήματα ήρθε να προσθέσει επιπλέον και άλλα.

Αναλυτικά προβλέπει:

• Παραχώρηση κατά χρήσημόνο του δικαιώματος δενδροκομικής εκμετάλλευσης του καστανοτεμαχίου και όχι της κυριότητας.
• Δεν προβλέπει οι είδη καλλιεργητές των παραπάνω εκτάσεων να προτάσσονται στη σειρά προτίμησης των λοιπών αιτούντων, παρόλο που όλα αυτά τα χρόνια έχουν ξοδέψει χρήματα κόπο και έχουν ταυτίσει την ίδια τους τη ζωή με τις εκτάσεις αυτές.
• Καταβολή ανταλλάγματος χρήσης ίσο με το 50% του κόστους του δάσους για δημόσια δάση και 30% για ιδιωτικά (κοινοτικά δάση). Δηλαδή με κόστος δάσους περίπου 700 ευρώ το στρέμμα αντιστοιχεί σε τίμημα χρήσης 350 ευρώ και 210 ευρώ το στρέμμα αντίστοιχα.
• Προβλέπει την παραχώρηση καστανοτεμαχίων μόνο σε μόνιμους κατοίκους του οικείου ΟΤΑ. Δηλαδή όποιος μένει στην Λάρισα δεν του επιτρέπεται να του παραχωρηθεί καστανοτεμάχιο ας είναι αγρότης που καλλιεργεί κτήματα και σε διπλανό ΟΤΑ. Έτσι ζευγάρι αγροτών, καταγόμενοι από δύο διαφορετικούς  ΟΤΑ δεν μπορεί να ζητήσει να τους παραχωρηθούν τα καστανοτεμάχια που ήδη καλλιεργούν αυτοί,  οι γονείς τους και οι πρόγονοί τους.
• Εισάγει μια καινούρια έννοια τον όρο ακτήμονας που θα δημιουργήσει περισσότερες ασάφειες όταν δεν προβλέπεται και από τον νόμο μάλιστα.
• Υπάρχει περιορισμός στην κλίση του εδάφους που δεν την πληροί κανένα καστανοτεμάχιο αφού πρόκειται για βουνό.
• Υπάρχει περιορισμός της διάρκειας παραχώρησης στα 20 χρόνια.
• Απαιτείται η σύνταξη ειδικής μελέτης διαχείρισης. Δηλαδή η μελέτη θα περιγράφει τις εργασίες που είδη κάνει ένας υφιστάμενος καλλιεργητής.
• Προβλέπει εφάπαξ και προκαταβολική καταβολή του ανταλλάγματος χρήσης χωρίς πρόνοια δόσεων και διευκολύνσεων.

Με βάση τα όσα παραπάνω αναφέρθηκαν γέννιουνται αβίαστα τα παρακάτω ερωτήματα:

1. Οι ορεινές αυτές περιοχές που καλλιεργούνταν ακόμη και επί Τουρκοκρατίας δεν δικαιούνται να έχουν ιδιοκτησία;
2. Οι διανομές και οι αναδασμοί που έγιναν δωρεάν από το ελληνικό κράτος στις πεδινές εκτάσεις γιατί δεν έγιναν και στις ορεινές περιοχές ;
3. Οι κάτοικοι των ορεινών αυτών περιοχών λόγω του μικρού και διάσπαρτου κλήρου μέσα στα δάση δεν έχουν τρομερό λειτουργικό κόστος αλλά ταυτόχρονα είναι και οι προστάτες αυτού. Γιατί πρέπει να πληρώσουν για κάτι που έχουν;
4. Πόσες δεκαετίες πρέπει να περάσουν ώστε να κατανοηθεί από την Νομοθετική εξουσία και την Δημόσια Διοίκηση ποιο είναι το πρόβλημα και να επιλυθεί;
5. Μήπως πάλι θέλουν κάποιοι να ονομάσουν τους καλλιεργητές αυτών των εκτάσεων καταπατητές ώστε να κρύψουν τις τεράστιες καταπατήσεις και οικοπεδοποιήσεις δασών που έγιναν τις προηγούμενες δεκαετίες;
6. Μήπως με άλλοθι ότι θα χαρακτηριστούν καταπατητές, κάποιοι εποφθαλμιούν τις επιδοτήσεις τους που για πρώτη φορά θα πληρωθούν συνδεδεμένη ενίσχυση στην παραγωγή τους που με τόσο κόπο καλλιεργούν;

Σήμερα η πολιτεία με τις υπηρεσίες της πρώτα δημιουργεί το πρόβλημα και ύστερα ως Πόντιος Πιλάτος νίπτει τας χείρας της. Δείτε ένα παράδειγμα:

Η Διεύθυνση Δασών του νομού Λάρισας λέει σε αυτούς που έχουν παραχωρητήρια νόμιμα ότι θα εξακολουθήσει να τα χαρακτηρίζει ΔΔ στους Δασικούς Χάρτες και ότι είναι πρόβλημα και αρμοδιότητα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και του ΟΠΕΚΕΠΕ η μη επιλεξιμότητα των εκτάσεων αυτών. Ταυτόχρονα όμως είναι η ίδια υπηρεσία και οι προϊστάμενες αρχές τους που έστειλαν τα ψηφιακά αρχεία των δασικών εκτάσεων στον ΟΠΕΚΕΠΕ και εκείνος ενημέρωσε τους αγρότες για την επικάλυψη των αγροτεμαχίων τους από τους δασικούς χάρτες και ότι θα καταστούν μη επιλέξιμες οι εκτάσεις αυτές από το σύστημα πληρωμής του ΟΠΕΚΕΠΕ.

Το σύνολο των εκτάσεων με καστανιές στις περιοχές των Δήμων Τεμπών και Αγιάς έχουν χαρακτηριστεί στους Δασικούς Χάρτες δασικές, τόσο στις αεροφωτογραφίες παλαιότερης λήψης, όσο και στις αεροφωτογραφίες πρόσφατης λήψης (ΔΔ). Ο χαρακτηρισμός αυτός βάση των μηνυμάτων που απέστειλε ο ΟΠΕΚΕΠΕ σε κάθε καλλιεργητή, έχει σα συνέπεια την μη επιλεξιμότητα και άρα την κατάργηση της επιδότησης  τόσο για την συνδεδεμένη ενίσχυση όσο και για την ενιαία ενίσχυση του συστήματος του ΟΠΕΚΕΠΕ.

Κωδικοποιώντας όλα τα παραπάνω και προσδιορίζοντας τι πρέπει να αλλάξει, ώστε να σταματήσει να διαιωνίζεται το πρόβλημα αυτό, προτείνεται:

• Να απαλειφθεί ο όρος των υφιστάμενων παραχωρητηρίων για την αποκλειστική μεταβίβαση σε κατά κύριο επάγγελμα αγρότες, αλλά να προβλέπεται η μεταβίβαση σε αγρότες που υποχρεωτικά συνεχίζουν να καλλιεργούν και δηλώνουν τις εκτάσεις τους στον  ΟΠΕΚΕΠΕ. Τυχόν ανακλήσεις παραχωρητηρίων που έγιναν από τα κατά τόπους Δασαρχεία να ανακληθούν και να δοθεί περίοδος συμμόρφωσης με τις νέες προβλέψεις.
• Παραχώρηση κατά κυριότητα στους είδη καλλιεργητές των εκτάσεων αυτών, ιδιαίτερα όσων βρίσκονται μέσα σε κοινοτικά δάση.
• Παραχώρηση χωρίς τίμημα αφού όπως αναλύθηκε παραπάνω είναι καλλιεργητές επί δεκαετίες, επένδυσαν στις εκτάσεις αυτές και προστατεύουν ταυτόχρονα το δάσος αυτό.
• να προτάσσονται στη σειρά προτίμησης των λοιπών αιτούντων οι είδη καλλιεργητές των παραπάνω εκτάσεων.
• Η μόνιμη κατοικία του δικαιούχου να είναι ο νομός εντός του οποίου βρίσκεται ο ΟΤΑ και όχι ο οικείος ΟΤΑ μόνο.
• Να είναι σαφή τα κριτήρια προτίμησης
• Να απαλειφθεί ο περιορισμός της κλίσης του εδάφους.
• Στις περιοχές των δημοσίων δασών να ισχύσουν και εκεί όλα τα παραπάνω.
• Να δοθούν κίνητρα στους συνεταιρισμένους αγρότες να καλλιεργήσουν εκτάσεις που απομείνουν μετά την παραχώρησή τους στους ήδη καλλιεργητές.
• Ο αποτερματισμός που προβλέπεται στο άρθρο 73 του νόμου 998/1979 να εφαρμοστεί στις κοινοτικές εκτάσεις που παραχωρήθηκαν προ του έτους 1940.

Σε περίπτωση που δεν επιλυθούν τα προβλήματα αυτά οι συνέπειες κοινωνικές και οικονομικές για τους καλλιεργητές των χιλιάδων στρεμμάτων των  καστανοτεμάχιων  των περιοχών των Δήμων Τεμπών και Αγιάς θα είναι τεράστια.

• Νέοι Αγρότεςέχουν δηλώσει καστανοτεμάχια για την ένταξη τους στο πρόγραμμα των «Νέων Αγροτών» και οι οποίοι θα κληθούν να επιστρέψουν τα ποσά των επιχορηγήσεων που έχουν λάβει μέχρι σήμερα και θα απενταχθούν τελείως από το πρόγραμμα.
• Θα δημιουργηθεί οικονομικό πρόβλημαεπιβίωσης στους καλλιεργητές. Επειδή μεγάλο μέρος του εισοδήματός τους προκύπτει από την καλλιέργεια της καστανιάς.
• Η πλειοψηφίατων εκτάσεων αυτών είναι ενταγμένες στο ΟΣΔΕ και σε αυτές τις ιδιοκτησίες έχουν ενεργοποιηθεί δικαιώματα επιδότησης τα οποία και θα χαθούν.
• Επίσης, ιδιοκτήτες καστανοτεμαχίων που έχουν παραχωρητήρια από το Δασαρχείο δεν μπορούν να τα μεταβιβάσουν στα παιδιά τους διότι υπάρχουν περιορισμοί.
• Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί που δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια θα διαλυθούν.
• Η εγκατάλειψη του Δάσους θα φέρει κάποια στιγμή και την καταστροφή του.
• Τα έργα άρδευσης που έγιναν με Κοινοτικά χρήματα θα μείνουν αναξιοποίητα.
• Λόγω της κτηματογράφησης που γίνεται από την Κτηματολόγιο ΑΕ στον Δήμο Τεμπών ή που πρόκειται να γίνει στον Δήμο Αγιάς όσοι δεν διαθέτουν παραχωρητήριο δεν θα αναγνωριστούν ιδιοκτήτες.