Την 1η Φεβρουαρίου του 2021 τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας του Α.Π.Θ. που λειτουργούν με τη συνεργασία του ΟΚΑΝΑ έκλεισαν είκοσι χρόνια λειτουργίας. Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 2001 ως η πρώτη προσπάθεια στη χώρα πλαισίωσης και υποστήριξης πρωτοβουλιών αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας των άμεσα ενδιαφερομένων για την αντιμετώπιση της εξάρτησης και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Έκτοτε τα προγράμματα εξελίχτηκαν σε ολοκληρωμένα «ανοικτά» προγράμματα απεξάρτησης που βασίζονται στις σύγχρονες κριτικές επιστημονικές προσεγγίσεις. Σήμερα λειτουργούν τέσσερα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας στη χώρα (στη Θεσσαλονίκη από το 2001, στη Σητεία από το 2008, στα Χανιά από το 2013 και στη Λάρισα από τα μέσα του 2015) τα οποία παρέχουν, ως δημόσια προγράμματα, δωρεάν όλες τους τις υπηρεσίες. Ιδρυτής και επιστημονικός υπεύθυνος των εν λόγω προγραμμάτων είναι ο ψυχίατρος Φοίβος Ζαφειρίδης, τ. Αναπληρωτής Καθηγητής στο τμήμα Ψυχολογίας του Α.Π.Θ. Τα προγράμματα χρηματοδοτούνται από το Υπουργείο Υγείας. Τη διαχειριστική ευθύνη των προγραμμάτων έχει ο ΕΛΚΕ του Α.Π.Θ.
Τα προγράμματα υποστηρίζουν ανθρώπους με προβλήματα εξάρτησης από παράνομες ψυχοτρόπες ουσίες, από αλκοόλ καθώς και ανθρώπους με συμπεριφορικές εξαρτήσεις (τυχερά παιχνίδια, εφαρμογές διαδικτύου, φαγητό κ.α.). Τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας αποτελούν τη μοναδική κρατική πρόταση στη χώρα που θέτει στο επίκεντρο της δράσης της την ιδέα της αυτοβοήθειας/αλληλοβοήθειας στην αντιμετώπιση της εξάρτησης. Πιο συγκεκριμένα, τα επιμέρους προγράμματα ανήκουν στο δίκτυο των «στεγνών» προγραμμάτων του ΟΚΑΝΑ συμπληρώνοντας το φάσμα των προτεινόμενων προτάσεων απεξάρτησης της χώρας.
Στα είκοσι χρόνια λειτουργίας των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας έχουν υποστηριχτεί περίπου4000 διαφορετικοί άνθρωποι με πρόβλημα εξάρτησης και 2100 μέλη του οικογενειακού και συγγενικού τους περιβάλλοντος. Χάρη στην καινοτόμο μεθοδολογία τους, έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν αξιόπιστες υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε εκατοντάδες ανθρώπους με πρόβλημα εξάρτησης και μέλη των οικογενειών τους σε ετήσια βάση (περίπου χίλια άτομα) με σημαντικά χαμηλό κόστος για τον κρατικό προϋπολογισμό. Επίσης, χιλιάδες άτομα έχουν λάβει αυτά τα χρόνια συστηματικές υπηρεσίες από τα Προγράμματα Προαγωγής Αυτοβοήθειας στους τομείς της πρόληψης της εξάρτησης και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, της υποστήριξης εγχειρημάτων αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας, της εκπαίδευσης (αναλυτικά στοιχεία παρουσιάζονται στα συνοδευτικά γραφήματα και πίνακες).
Πέρα από τη συστηματική υποστήριξη ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης και την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων πρόληψης της εξάρτησης, ειδικά στο Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Σητείας, τα προγράμματα έχουν συμβάλει στον εμπλουτισμό των μεθοδολογιών απεξάρτησης. Πιο συγκεκριμένα, εισήγαγαν ή συνέβαλαν στην εισαγωγή των παρακάτω ιδεών και πρακτικών στο πεδίο της απεξάρτησης στη χώρα:
- Το πρόβλημα της εξάρτησης αφορά πολλούς και με διαφορετικές ανάγκες ανθρώπους. Το πρόγραμμα εδώ και χρόνια θέτει κεντρικά το ζήτημα της διεύρυνσης του προφίλ των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης, οι οποίοι/ες έχουν πολλαπλές και διαφορετικές ανάγκες και προστίθενται στον «παραδοσιακό» πληθυσμό των ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης.
- Η βιωματική γνώση όσων πάσχουν είναι ουσιώδης για την βελτίωση – εμπλουτισμό των πρακτικών αντιμετώπισης του προβλήματος της εξάρτησης.Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας από την αρχή της λειτουργίας του έχει δώσει βαρύνουσα σημασία στη βιωματική γνώση των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης και στην ανάδειξη της σημασίας του λόγου τους, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημά τους και κατ’ επέκταση έδωσε έμφαση στη δημοκρατικοποίηση της σχέσης υποστήριξης ανάμεσα στον επαγγελματία και στον εξαρτημένο.
- Η υποστήριξη των άμεσα ενδιαφερόμενων, χωρίς να τους αφαιρείται ο πρωταγωνιστικός ρόλος στη διαδικασία απεξάρτησης. Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας αποτέλεσε την πρώτη προσπάθεια εκ μέρους της επιστημονικής κοινότητας στη χώρα για την υποστήριξη ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης που συμμετέχουν ή ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν σε ομάδες αυτοβοήθειας/ αλληλοβοήθειας και έχει αναπτύξει ολοκληρωμένες και ερευνητικά τεκμηριωμένες μεθοδολογίες υποστήριξης για αυτό το σκοπό.
- Οι δράσεις του προγράμματος προσαρμόζονται στην πραγματικότητα και τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου και όχι οι άνθρωποι σε προκαθορισμένες δράσεις.Μια βασική καινοτομία του ΠρογράμματοςΠροαγωγής Αυτοβοήθειας είναι η εξατομικευμένη παρέμβαση. Δίνει ιδιαίτερη σημασία στην αξία της συνεργατικής σχέσης με τους/τις άμεσα ενδιαφερόμενους/ες με βάση την ιστορία τους, τις ανάγκες τους, τη δεδομένη συνθήκη ζωής τους. Το μεγάλο κέρδος αυτής της μεθοδολογίας είναι ότι είναι εφικτές και ήπιες παρεμβάσεις σε ανθρώπους με υψηλή λειτουργικότητα και συνυπάρχοντα σοβαρά προβλήματα εξάρτησης (όπως για παράδειγμα συμπεριφορικές εξαρτήσεις, εξαρτήσεις από συνταγογραφούμενα φάρμακα)
- Το ζητούμενο των άμεσα προσβάσιμων χώρων υποστήριξης ανθρώπων με πρόβλημα εξάρτησης. Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας βασισμένο στη μεθοδολογία της έρευνας δράσης έχει δώσει ιδιαίτερη σημασία στην αξία της δόμησης ευέλικτων και άμεσα προσβάσιμων ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων απεξάρτησης με ελαχιστοποίηση και απλούστευση των διαδικασιών ελέγχου, προκειμένου να προσεγγίζουν τα προγράμματα όσοι το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι και να δομούν μια πρώτη σχέση υποστήριξης.
- Η στήριξη ανθρώπων με συνυπάρχουσες δυσκολίες και η ένταξή τους σε συλλογικές διαδικασίες του Προγράμματος Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας αξιοποιεί από το πεδίο των κριτικών επιστημονικών προσεγγίσεων ανθρωποκεντρικές μεθοδολογίες υποστήριξης ανθρώπων με συνυπάρχοντα προβλήματα εξάρτησης και σοβαρά ψυχικά προβλήματα, δομώντας εξατομικευμένες παρεμβάσεις για αυτούς τους ανθρώπους. Ταυτόχρονα, συνεργάζεται για τα ζητήματα ψυχικής υγείας με τις δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας κάθε περιοχής που δραστηριοποιείται.
- Η υποστήριξη της κοινωνικής και επαγγελματικήςένταξηςμελών προγραμμάτων υποκατάστασης. Το Πρόγραμμα εδώ και αρκετά χρόνια έχει αναπτύξει συστηματικές μεθοδολογίες υποστήριξης για μέλη προγραμμάτων υποκατάστασης στη χώρα με στόχο την ομαλή και βιώσιμη κοινωνική και επαγγελματική τους ένταξη. Η προσπάθεια ένταξης μελών των προγραμμάτων υποκατάστασης στη χώρα αποτελεί ένα από τα βασικά ζητούμενα του πεδίου σήμερα, αν αναλογιστεί κάποιος τον ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό ανθρώπων που συμμετέχουν στα προγράμματα υποκατάστασης.
Στο δεύτερο εξάμηνο του 2021, όπου υπολογίζεται ότι θα έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες που επικρατούν λόγω της πανδημίας, προγραμματίζονται μια σειρά δράσεις όπως ημερίδες, δημόσιες συζητήσεις, εκδόσεις, που θα αφορούν στην ολοκληρωμένη παρουσίαση της δουλειάς των Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας και της συνεισφοράς τους κατά τα είκοσι χρόνια λειτουργίας τους.
Πρόσωπα επικοινωνίας:
Σωτήρης Λαϊνάς, Ψυχολόγος, MSc, PhD, Αναπλ. Επιστημονικός Υπεύθυνος Προγραμμάτων Προαγωγής Αυτοβοήθειας. Τηλέφωνο: 6985128785, email: lainas@selfhelp.gr [1]
Γκαϊφύλλιας Κωνσταντίνος, Κοινωνικός Λειτουργός, MSc, Υπεύθυνος Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Λάρισας. Τηλέφωνο: 2410233332, email: larisa@selfhelp.gr [2]
Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας στο διαδίκτυο:
Webpage [3]Facebook Page [4]Twitter [5]LinkedIn [6]Instagram [7]YouTube channel [8]